Sorgulanan Teknoloji: Kitap Otomatı

20.12.2018 / Bilim / Teknoloji / Genel

Devlet tarafından okunması ve yayılması yasaklanmış kitapları satarak geçiminizi sağlasaydınız ve bu kitapları yayarak toplumu bilinçlendirmek isteseydiniz nasıl bir yol izlerdiniz?

Günümüzde cevaplanacak bir soru değil belki ama 200 sene önce Kitapçı Richard Carlile bunun üzerine çok düşündü. Fransız Devrimi’nin baş rollerinde yer alan, Fransız Meclisi’nin Fransız olmayan üç üyesinden biri olan Thomas Paine’nin “Akıl Çağı” eserinden özellikle fazlasıyla etkilenmişti ve bu ve benzeri eserlerin basım-yayınını yasaklayan dogma anlayışa karşı savaşmak istiyordu. Hem parasını kazanmaya devam edecek, hem kitapları doğrudan kendisi satmadığı için suçlanamayacak hem de toplumun bu kitaplara erişimini sağlayabilecek bir fikir arıyordu. 1822 yılında aklına inanılmaz bir fikir geldi: “Kitap Otomatı”.

İnsanların bir kişiyle muhatap olmadan, belirli yerlerden cüzi ücretlerle ve anlık olarak kitabını temin edebileceği otomat sistemleri oldukça ilgi çekici bulunmuştu. Devletin bu konuda aldığı önlemler, hatta bir otomat satıcısının yakalanıp cezalandırılması dahi bu sistemin yaygınlaştırılmasını engelleyemedi.

Penguincubator

Bir sonraki kitap-dağıtıcı makine, 1937'de Londra'da ortaya çıkan Penguincubator oldu. Penguen Kitapları'nın kurucusu Allen Lane tarafından tasarlanan Penguincubator, insanların, klasik literatürü, yaklaşık olarak bir sigara paketi fiyatına alabilecekleri şekilde tasarlandı.

Lane, İngiliz Yayıncılığı’nda ikonoklastik bir figürdü. Yüksek kaliteli, kitlesel pazarlamacıları popülerleştirerek kredilendirilmiş, kitap endüstrisini destabilize etmek yani dengeleri değiştirmek için radikal bir amaç gütmüştür. Fakat Londra'daki Charing Cross Station'ın yakınlarında kurulan ilk otomattan sonra yeterli sayıda üretilememiş ve istenilen etkiyi verememiştir. Bazı notlarda, Allen Lane’in kişisel olarak İngiliz toplumunun okuma alışkanlığını değiştirdiğini fakat bunda Penguincubator etkisinin beklenenin çok altında kaldığı belirtilmiştir. Yine de, bugüne değin geliştirilen otomat fikirleri için çok değerli bir basamak olduğu yadsınamaz.

Book-O-Mat, Okumatik ve Yeni Bir Fikir

1947 yılının haziran ayında popüler bilim, tanesi bir çeyrekle satın alınabilecek 50 kitaptan oluşan Book-O-Mat adlı bir kitap satış makinesine sahipti. İki yıl sonra Rock-Ola Manufacturing Corporation, Book-O-Mat’ın bir üst versiyonunu tanıttı. Slot makineleri ve müzik kutuları üretimiyle bilinen Rock-Ola, çıkacakları afiş ve broşür reklamlarıyla, kitap otomatlarının satışının da hayli kârlı olabileceğini öngörmüştü.

Bugün, en az yarım düzine Çin şirketi kitap otomatları üretiyor ve dağıtıyor. Keza Japonya, otomatlar konusunda çok daha ileri düzey adımlar atmış durumda. Pornografik içerikleri de kolayca bulabileceğiniz kitap otomatları oldukça yaygınlaştırılmış durumda.

Bununla birlikte, Batı'da bu teknolojinin toplum tarafından benimsenmesi daha uzun zaman almıştır. İrlandalı bir şirket, Londra'daki Heathrow havaalanında A Novel Idea'yi kurarak başlangıçta bir sıçrama yaptı ancak 2010'da iflas etti. 2008 yılında Barselona’da bir metro istasyonuna kurulan otomatta, Nora Roberts ve Victoria Holt romanlarının İspanyolca çevirilerinin bulunması Madrid halkının oldukça ilgisini çektiği gözlendi. Bu durum, daha ilgi çekici yayınların satışının yapılması fikrini oluştururken, aynı zamanda Avrupa’da kitap otomatı teknolojisine dair ümitleri de artırmıştı.

Fakat çok geçmeden kitap otomatlarının kitlesel pazarı şekillendirmek amacıyla kullanılmaya başlanması ve otomatlarda yalnızca çok satan kitapların yer almaya başlaması konuyla ilgili tartışmaları da beraberinde getirdi. Monkey's Paw adında bir Toronto kitapçısı, şeffaf olmayan bir kitap otomatı üreterek, 2 Kanada dolarına içinden rastgele bir kitap alınabilecek BIBLIO-MAT'’ı üretip, herkesi bu kitap otomatlarını kullanmaya davet etti. Fakat bu konsept ne kadar ilgi çekici olsa da kullanımında çekimserliği getirdiği için takdir edilmedi. İşleyişini izlemek için tıklayabilirsiniz.

Tüm dünya geneline baktığımızda da, günümüzde kitap otomatlarının o kadar yoğun ilgi görmediği bir gerçek. Belki gazeteler için uygulandığına şahit olmuşsunuzdur. İçecek ya da çikolata satılanlarını mutlaka görmüşsünüzdür. Fakat konu kitaplar olunca devletsel ve toplumsal sezgilerin buna karşı olduğunu görebiliyorsunuz. Entelektüel düzeyi artıracağı düşünülmüyor. Aksini düşünen bir devlet okulunda açılışı yapılan, öğrencilere yönelik kitap otomatı ise bu fikri değiştirmek için harika bir adım olabilir. 

Ayrıca, mp3’ünüze dahi indirme olanağı sağlanan milyonlarca kitabın yanında bu ne kadar büyük bir tartışma konusu olabilir? Bu da ayrı bir tartışma konusu.